Une spatialité paradoxale

Les œuvres de Marie Rosen déclinent une iconographie délibérément réduite, comme lissée et dépouillée par des fixations mémorielles : des espaces confinés qui imposent une impression de vacuité, malgré la présence parfois d’un siège, parfois d’échelles ou de barrières métalliques, de boîtes ou de bacs vides. Les rares végétaux semblent pétrifiés. Occasionnelles, les figures humaines flottent dans ces lieux sans vraiment les habiter ; elles sont comme suspendues, défiant même souvent toute pesanteur. Impassibles, statiques, désindividualisées, elles ne communiquent rien, pas plus qu’elles ne révèlent une intériorité. Elles sont tout en surface, du reste comme la texture extrêmement lisse des peintures, poncées pour suggérer la décrépitude d’un mur, pour laisser affleurer une sous-couche colorée, pour susciter une douceur tactile. Et en matière de représentation, c’est bien de surfaces qu’il semble d’abord s’agir : murs monochromes, parfois altérés de marques d’usure, tapissés de motifs répétitifs ou carrelés, écrans, rideaux d’une troublante immobilité. Même les rares paysages accusent la planéité, malgré les délicates nuances de couleur.

Les perspectives, pourtant, sont savamment étudiées. Les angles de vue biaisés ou en légère plongée ne le cèdent en rien à la frontalité. Un coin de pièce délimite une portion d’espace, les cloisons s’enchaînent. Les jeux de surfaces déterminent des variations de profondeur, des murs disjoints – motif récurrent –, des ouvertures aussi, laissent deviner de possibles échappées. Mais paradoxalement, les perspectives ne promettent aucun ailleurs. Dans ces environnements, l’air même semble s’être absenté. Une lumière mystérieuse caresse les surfaces mais ne laissent présager aucune fluctuation. Les ombres sont comme collées aux parois.

De là, sans doute, le sentiment d’étrangeté que dégagent les peintures de Marie Rosen. Plus que l’incongruité des personnages, les plantes issues de nulle part au ras des carrelages ou l’irréalité des architectures, les lieux, tout en accusant leur spatialité, inspirent une sensation d’enfermement. Les coins se convertissent en recoins, les bassins n’autorisent aucun plongeon, les échappées nul prolongement. Quand elle apparaît, la nature ne se déploie que comme mur de scène. 

Les surfaces structurent un espace aussitôt contraint par leur opacité, pour ainsi réaffirmer le plan du tableau contre l’illusoire profondeur. L’on ressent même un certain plaisir dans l’aménagement de surfaces mises en perspective pour mieux, en fin de compte, obstruer l’incursion spatiale, voire même jouer de l’illusion d’optique dans l’agencement de formes dont on ne peut décider du volume ou de la planéité. Une jouissance toute picturale qui se discerne aussi dans le mimétisme des revêtements muraux : la stricte représentation des papiers peints, des dalles ou des murs écaillés affirment, dans une matière pourtant dépourvue de tout empâtement, la peinture elle-même. Les procédés plastiques conjuguent illusion et visibilité du faire en une tranquille symbiose.

Des lieux imaginés par l’artiste, pièces closes, sanitaires, piscines à l’air désaffecté, émane une insolite imperturbabilité mêlée d’une touche de sourde inquiétude, qui n’est pas sans évoquer les atmosphères des fictions de Yôko Ogawa. Tableaux et décors romanesques sont empreints d’une temporalité suspendue après une énigmatique désertion, ou d’une distorsion de l’espace-temps. Hors du monde, les lieux dépeints sont astiqués, aseptisés, les contours sont précis ; « mais ça et là, des carreaux ébréchés laissaient voir le ciment du mur. Et cela formait des motifs tarabiscotés  ». Ils sont jonchés de souvenirs comme de traces d’abandon, enveloppés de silence et d’« une parfaite tranquillité annonciatrice de déréliction  ».

Catherine Mayeur
EN

¹Yôko Ogawa, Le réfectoire un soir et une piscine sous la pluie, Actes Sud, Arles, 1998, p. 12.
²Yôko Ogawa, Les abeilles, Babel, Arles, 1998, p. 91.

Marie Rosen, « Sans titre »

Les tableaux de Marie Rosen ne sont pas ordinaires. De petit ou de moyen format, avec leurs coins légèrement arrondis et leur peinture lisse, douce, hiératique dans l’immobilité des scènes, ils se présentent comme des objets sans âge que l’on aurait découvert quelque part, oubliés, dans un grenier. Leur fraîcheur peut étonner mais il est clair que le temps ne les atteint pas. Ils le défient et savent qu’au bout du compte ils triompheront. Comme ces peintures anciennes conservées et exposées dans les meilleurs musées. Des peintures avec lesquelles d’ailleurs ils entretiennent quelques affinités, subtilement distribuées. C’est un atout de taille. Il n’est pas le seul, loin s’en faut,  au point même qu’ils en recèlent une multitude dans leur univers confiné, un peu précieux, un peu secret. Taiseux en tout cas, toujours éloigné des bavardages inutiles, des redondances. Cette ambiance resserrée sur elle-même tient les œuvres à distance de toute ostentation. Il y règne une sorte de modestie dans le grand silence qui les habite. Tout est calme, serein bien qu’un tantinet étrange. Tout est ordonné, structuré. Il n’y règne aucune agitation. C’est l’immobilité inébranlable, la placidité parfaite. Rien ne bouge. Tout semble normal. Et pourtant les lieux, les êtres, le décor, l’ambiance finalement trop tranquille, le tout, même les couleurs apaisées et tendrement réservées, délicieusement raffinées en quelques teintes rares, conduisent à un climat anormal. Sans que l’on puisse le définir. Marie Rosen place le regardeur dans une situation magrittienne sans que la part insolite soit évidente. On serait même plutôt chez Samuel Beckett et son théâtre de l’absurde. Tout est normal et rien ne l’est. On attend Godot et on sait pertinemment qu’il ne viendra pas. Mais on attend quand même. Les personnages, isolés dans leur mutisme, sont figés, impassibles. Ils regardent droit devant eux. Sans expression. Le vide. Seuls ou en duo, proches ou éloignés, ils se prêtent volontairement au jeu de la pose. Même pas besoin de chaise pour s’asseoir. Prendre la pose suffit. Ils acceptent leur isolement. Ils acceptent ce temps qui s’arrête. Ils sont cloîtrés dans leur invraisemblance pourtant si proche du naturel. 

Dans ces tableaux tout se passe dans ce léger décalage souvent indéfinissable, dans cette incongruité si légère qu’elle est indécelable. On la ressent bien davantage qu’on ne la voit. C’est là, à côté du vocabulaire plastique qui en regorge, un autre atout. Immense. Cette peinture brave le temps car elle ne révèle jamais ses secrets, ses mystères, ses non-dits. Elle se pose devant nous en énigme absolue. A jamais irrésolue. Ce qui n’empêche pas les interprétations. Mais il subsistera un doute. Que se passe-t-il derrière le rideau ? Que contient cette boîte ? A quoi servent-ils ? Où mènent cette échelle, cet escalier, cette porte ? Que signifie ce trou ? A quoi pensent ces personnages, d’où viennent-ils, que ou qui regardent-ils ? Pourquoi toutes ces béances ? Où sont les indices qui donneront la clé d’une lecture qui percera le rempart d’une inertie infranchissable ? On se mettrait même à douter de l’existence de cette peinture tant elle s’offre comme une insupportable résistance à notre entendement. La peinture, conduite comme elle est, admirable dans son rendu, subtile dans ses tonalités, adroite en ses contours, sage et posée dans ses évocations, retenue comme il faut, habile mais non démonstrative, fait apprécier ses qualités mais ne se livre pas. Elle est et reste rébus  impassible. Raison pour laquelle on s’attache à elle. Car on sait qu’elle va nous occuper et qu’elle va, à son tour, nous placer hors du temps. « Sans titre », elle le restera, sinon le jeu serait trop simple !

Claude Lorent
EN

Het Marie Rosen-effect

In de maalstroom van de eigentijdse schilderkunst neemt Marie Rosen een persoonlijke plek in. Het ziet ernaar uit dat er een einde komt aan de 'grijze schilderschool' van Luc Tuymans, de duistere figuratie à la Borremans en het internationaal florerende post- en postpostexpressionisme. Stille scènes met of zonder personages zijn minutieus geschilderd op kleine en grotere houten panelen met afgeronde hoeken, die tegenwoordig minder en minder afgerond zijn. Raadselachtige rituelen, bizarre sprookjes of symbolische scènes over onze alledaagse wereld? Er broeit een en ander in de ogenschijnlijk heldere eenvoud. Volkskunst werd een inspiratiebron in de actuele kunst, dat wel, maar dan gaat het meestal om motieven. Marie Rosen pikt iets op van de uitstraling van volkskunst. Bovendien waagt ze het om er aspecten in te moffelen van naïeve schilderkunst en schilderijen van autodidacten. Tegelijkertijd is het een uitgebalanceerde perfectie, meermaals met kleine imperfecties in het gladde hout en sporen van weggeschuurde verflagen waardoor het wat verweerd overkomt.

Marie Rosen blijft graag bescheiden. Werken vanuit een nederige positie is mooi in de kunst. Het siert ook kunstenaars zoals Nedko Solakov. Bij haar schilderkunst valt te denken aan Frida Kahlo, die werd beïnvloed door Mexicaanse volkskunst en ex-votoschilderijtjes. Of aan de cyclus kleine schilderijen 'Le temps du sommeil' van Francis Alÿs, wiens 'Fabiola Project' van gevonden schilderijen eveneens getuigt van een liefde voor het volkse. Van de andere kant lijken verwijzingen naar grote meesters op te duiken: de tegelvloeren van Jan van Eyck of Johannes Vermeer, de verwarring tussen binnen en buiten van René Magritte, de gotische anatomie van de lichamen in de 'Tuin der lusten' van Jheronimus Bosch of de geraffineerde elegantie van Lucas Cranach.

Een hele hoop kunsthistorische associaties dwarrelen door het hoofd van de kijker. Maar de geschiedenis herhaalt zich niet. Elk tafereel ontspruit uit haar eigen verbeelding, en de mise-en-scène is niet vooraf uitgedokterd. In haar atelier in Brussel zijn panelen met een mogelijke achtergrond de aanzet voor nieuw werk. Het groeit al schilderend en schurend: "Ik ga door tot het schilderij een gevoel uitstraalt dat ik zoek, een gevoel dat andere gevoelens niet uitsluit en dat vragen oproept. Intellectuele kunst spreekt me niet aan. Ik wil iets maken dat simpel is en mooi."

Als ze begint, weet ze niet wat het eindresultaat zal zijn. Niet dat ze geen bronmateriaal verzamelt. De houding van de handen in een recent 'portretschilderij', een vrouw in een pastelgroen truitje, lijkt ontsnapt uit het maniërisme van Parmigianino of de School van Fontainebleau. Maar nee, de houding is afkomstig van een uitgeknipte modefoto. Elementen uit gevonden beelden zet ze naar haar hand. Voorts gaat ze aan de haal met tegelvloerpatronen uit Brusselse herenhuizen. Als ze zo'n motief aanbrengt op een muur, doet het behang denken aan Escher of op art. Het is een trompe-l'oeil van geometrische volumes. Ze houdt ook van geometrische muurdecoraties in reliëf, zoals in het Brusselse Café Central. "Mijn verbeelding heeft haar eigen wortels, en dat zijn Belgische wortels", verklaart ze.

Vroeger keek Marie Rosen naar de esthetiek van ex-votoschilderijtjes. Een grotere inspiratiebron waren de Vlaamse Primitieven. De stofweergave, de detaillering, de dieptewerking: ondanks hun gebrekkige kennis van het meetkundig perspectief gaven deze  15de-eeuwse schilders alles natuurgetrouw weer, vanuit de waarneming en soms op een nogal  naïeve manier. Hun schilderkunst is nationaal erfgoed, net zoals het oeuvre van Magritte. Wereldwijd knopen kunstenaars bewust of onbewust aan bij de beeldtaal en het gedachtegoed van de Brusselse surrealist. Het is bijna onvermijdelijk dat er indirect iets van binnensluipt in het werk van Marie Rosen. Toch even Magritte aanhalen. Hij opperde het idee om de vraag 'Wat stelt het schilderij voor?' te vervangen door 'Wie stelt het schilderij voor?'. Want het is de kijker, die de voorstelling vervolledigt met zijn of haar gevoelens en gedachten.

Adam en Eva na de zondeval, samen, maar alleen op de wereld: het komt in me op bij een vroeg schilderijtje van 20 x 17 cm uit 2007, het jaar dat Marie Rosen afstudeerde in de Brusselse kunsthogeschool La Cambre. Er zijn nooit titels, en het is gewoon een naakte man en vrouw in een landschap onder een grijze wolkenhemel. Nu ja, gewoon. De man houdt zijn handen op de schouders van een zittende vrouw, maar de stoel is onzichtbaar. Het lichaam ten opzichte van omringende objecten, het lichaam dat eindigt waar het object begint, zulke zaken onderzocht Marie Rosen toen. Tussen haakjes: de stoel weglaten, dat doet ze daarna nog. Het koppel ziet er wat onbeholpen uit. Misschien ligt het aan het eenvoudige realisme, en aan de houding. Ze staan daar alsof ze bewegingloos poseren. Starre poses worden nagenoeg een wezenskenmerk van haar schilderkunst, en dat jaagt de bevreemding de hoogte in. Zoals altijd trekken kleine details de toeschouwer dichterbij. In dit schilderijtje zijn plukjes gras secuur geschilderd, een beetje zoals de zogenaamde naïeve schilder Henri Rousseau. En ook de Vlaamse Primitieven.

Zie hoe Jan van Eyck in 1439 het grasveldje met plantjes schilderde in 'Madonna bij de fontein', een klein paneel van amper 19 x 12 cm. Achter Maria houden twee engelen een eredoek van brokaat omhoog. In 2012 schilderde Marie Rosen een bleke doek, die door twee armen wordt opgehouden voor een rood behang met een rank repetitief motief dat veel weg heeft van de Franse lelie. Het schilderijtje van Van Eyck was geen bronmateriaal, maar ze boog zich wel over de textielweergave van Vlaamse Primitieven. Het kan een huiselijk moment zijn: een elegant tafelkleed dat uit de kast is gehaald en voor het gebruik wordt geïnspecteerd. De transparantie en de plooien van de opengevouwen doek zijn virtuoos gepenseeld. Ja, het gaat echt over waarneming. Het gaat over de schilderkunst zelf, zonder theoretisch te doen.

Doeken, gordijnen en allerhande textiel komen meer voor in het beeldrepertoire van Marie Rosen. In een kamer staat een mysterieus object onder een blauwe doek, waar pootjes onderuit komen. Een groep van die objecten onder een groene doek staat in een ander schilderij als conifeerachtige bomen in een landschap met een wat onheilspellende roze lucht. Objecten evolueren en transformeren. Bovendien zijn planten of objecten evengoed een soort personages. De kartonnen doos dook al vroeg op. Het is een universeel ding. Kinderen spelen ermee, en er zijn meer associaties. Hm, misschien staat het toch niet oneindig ver af van Michaël Borremans. Diens schilderij 'The Performance' uit 2004 is een doos met een witte doek eroverheen. Natuurlijk, iets of iemand verbergen onder een doek is altijd raadselachtig. Magritte deed het onder andere in het vroege schilderij 'Les amants' (1928).

Borremans is een door en door Belgische schilder. De absurditeit van het bestaan verschijnt in zijn oeuvre, personages kunnen zich in een oncomfortabele positie bevinden en minimensen komen over als speelgoedfiguren. Op die terreinen is een zekere verwantschap te vinden met de schilderkunst van Marie Rosen. Ze stipt nog aan dat de figuren in de 'Tuin der lusten' van Bosch haar doen denken aan de miniwereld van een spel. Borremans zei ooit dat wat er gebeurt in een schilderij voor hem vaak verwijst naar de leegte in de menselijke conditie, het vacuüm waar we inzitten. Wat gebeurt er? Je weet het niet goed, net zoals in de schilderkunst van Neo Rauch uit Leipzig. 'Onmodieus', zo werden zijn reusachtige taferelen vroeger genoemd. Om in dezelfde contreien te blijven: qua atmosfeer sluit Marie Rosen eerder aan bij de eenzame mensen in lege landschappen en interieurs van Tim Eitel, die les kreeg van Rauch en zich tevens laafde aan Edward Hopper.

Wat gebeurt er in schilderijen van Marie Rosen? Je weet het nooit goed. Dat het over ons gaat, over de condition humaine, over onze leefwereld, dat voel je wel. In een kamer met versleten behangpapier staan twee identieke vrouwen naast elkaar op hun tenen. Een behoorlijk oncomfortabele houding. Ah, ze heeft de schoenen weggelaten. Zo ga je denken dat ze in lege interieurs de ganse inrichting wegwist, alsof ze alleen de essentie wil schilderen. In een vroeg schilderijtje zit een vierling van vier naakte vrouwen redelijk rebels op de poten van een omgedraaide tafel, een oncomfortabel zitje. Naakten komen nadien niet meer voor, en koppels evenmin. Want het is haar te doen om de relatie tussen personages en hun omgeving, niet de relatie tussen personages. Ze lijken een archetype van de mens. Een beetje zoals bij de Duitse beeldhouwer Stephan Balkenhol, al is de beeldtaal anders. Meestal stelt Marie Rosen altijd weer andere personages samen. Maar ze zijn steevast vrij dun, niet piepjong en niet oud, niet vrolijk en niet wanhopig. Man of vrouw, soms is zelfs dat niet duidelijk. Ze zijn altijd blank, zoals zij. Ze spreekt van 'petits bonhommes'. Als een kind 'mannetjes' tekent, geeft het weer wat het kent.

Dikwijls zijn het tweelingen of drielingen. Of zijn het dubbelgangers? Over het motief van de dubbelganger zijn ganse bibliotheken volgeschreven. Volgens de beroemde Weense psychoanalyticus Sigmund Freud is het beangstigend om onze dubbelganger tegen te komen, het heeft te maken met oerangsten. Hij rangeerde de dubbelganger bij het 'Unheimliche': iets vreemds en onrustwekkends dat verborgen is in iets dat geruststellend vertrouwd lijkt. Marie Rosen heeft niets met psychoanalyse of andere theorieën. Wat niet wegneemt dat het boeiend kan zijn om eens een psychiater los te laten op haar schilderijen. Met of zonder personages, de taferelen zijn tegelijk helder en duister. 'Unheimlich', zeg maar.

Identiteitsverdubbelingen zijn mysterieus en psychologisch geladen. Verdubbelingen en vermenigvuldigingen van een personage trekken ook de aandacht op de schilderkunst zelf. Onwillekeurig begint de kijker verschillen te zoeken. Is het mogelijk om twee keer exact hetzelfde te schilderen? Het is niet ondenkbaar dat Magritte het wou uittesten toen hij in 1927 het portret van de dichter Paul Nougé schilderde: twee keer dezelfde staande figuur, met een deur ertussen. Ongetwijfeld dacht Marie Rosen niet aan Magritte toen ze in 2015 een dubbelportret in close-up schilderde: twee keer hetzelfde gezicht en hetzelfde lichtblauwe hemd, met een plant ertussen. Het gelaattype verandert geregeld. Een frontaal gezicht met grote ogen, een klein schilderij uit hetzelfde jaar, herinnert ergens aan Fajoemportretten uit de Egyptische oudheid. De huid van haar personages is glad. Ze hebben vaagweg wat van digitale avatars, zoals in Second Life of de computergegeneerde animatiefilms van de Britse kunstenaar Ed Atkins. Marie Rosen creëert evengoed artificiële personages, alleen gebeurt dat zonder computertechnologie. Het zijn geen avatars en geen poppen, dat is voelbaar. Het zijn hybride mensen, bewegingloos, maar niet levenloos.

Fluistert een nauwgezet geschilderd plantje voor een landschap van tegen elkaar drummende buxus- of taxusbollen iets over het individu en de massa, het individu in de maatschappij? Wie beter kijkt, ziet dat het plantje een schaduw afwerpt. Een kamerplant is het niet, het is binnenshuis opgeschoten. Binnen en buiten zijn niet door elkaar gehaald. Toch is het een verwarrend illusionistisch spel. De schaduw geeft subtiel aan dat het over schilderkunst gaat. Het landschap is een muurschildering, een fresco. In een later schilderijtje zijn de bolvormige planten geëvolueerd naar groene langgerekte vormen, waarvan je niet zeker bent of het nog planten zijn. Ze zijn te zien op een uitgesneden plaat, die als een beschilderd paneel tegen een muur staat. Een voorstelling in een voorstelling.

Het schilderij-in-het-schilderij is geen thema. Maar het komt voor, ofwel komt Marie Rosen erbij uit. Ze begon aan een rode ruimte, die het hele schilderij vulde: een opeenvolging van muren, telkens met een grote rechthoekige doorgang, en een met rood besmeurde vloer. Die decorachtige setting eindigde als een voorstelling op een vel papier, dat met spelden is vastgeprikt op teergroen behang met een ouderwets motiefje. Vaag schemert nog een weggeschuurde figuur door. Nu is die rode ruimte het personage, kan je zeggen. Het is een doorkijk. Niet tot in het oneindige, maar afgesloten door een muur. Strikt genomen is het geen droste-effect, het repeterend effect zoals op het bekende cacaoblik van chocoladefabrikant Droste: een in principe oneindige herhaling van dezelfde, steeds kleiner wordende afbeelding in een afbeelding. De Franse term is mise-en-abîme. Het effect van het droste-effect of de mise-en-abîme steekt wel de kop op in haar schilderkunst. Soms zie je zelfs letterlijk een 'plaatsing in de afgrond', zoals in het schilderij van buizen die als een glijstang van de brandweer verdwijnen in openingen in de grond of het schilderij van een betegeld platform met de leuningen van een zwembadladder om af te dalen naar het landschap met coniferen in de diepte.

Terug naar het spel met voorstelling en werkelijkheid. Het schilderij-in-het-schilderij is een belangrijk motief in het oeuvre van René Magritte. Hij plukte het uit de pittura metafisica van De Chirico en gaandeweg werd het een instrument in zijn 'filosofie' over het conflict tussen voorstelling en werkelijkheid. Magritte wou altijd 'het mysterie oproepen'. Niet het vertrouwde mysterie van wat duister en geheimzinnig is, maar het niet vertrouwde mysterie van banale, vertrouwde dingen. Want het mysterie, dat zit in de gewone werkelijkheid, het mysterie ís de werkelijkheid. Volgens hem kunnen we de realiteit nooit kennen. We zien de wereld als een scherm, als een voorstelling. Hij dreef de verwarring tussen voorstelling en werkelijkheid tot het uiterste, bijvoorbeeld door een schilderij-in-het-schilderij te laten overvloeien in de realiteit. Dat is uiteraard een geschilderde realiteit, een ander werkelijkheidsniveau in het schilderij.

Marie Rosen doet zoiets niet, het is geen surrealisme. Alles blijft in hetzelfde werkelijkheidsniveau, maar op haar manier speelt ze met verschuivingen, met binnen en buiten, met het zichtbare en het onzichtbare, met illusie en werkelijkheid. Keer op keer zegt ze dat haar schilderkunst niet intellectueel is en niet conceptueel. Wat volgens mij niet helemaal klopt. "Ik probeer te vertrouwen op een soort instinct, niet op het intellect. Door op het instinct te vertrouwen als gevoelens en situaties me aanspreken, is er misschien een soort intellectuele logica verborgen in het schilderij. Maar het is niet iets conceptueels", legt ze op haar rustige manier uit.

Tot slot nog dit. Ruimtes worden opvallend vaak gecompartimenteerd. Ze zijn onderverdeeld met afgesneden stukken muur, nissen, gordijnen, treden en andere niveauverschillen. Plantjes groeien in de compartimenten van een wandetagère-achtige constructie en er is zelfs een landschap van quasi meetkundige volumes. Voeg daar nog al die tegelvloerpatronen aan toe, en het duurt niet lang om uit te komen bij de vraag: vanwaar geometrie, wat zou de rol ervan zijn? "Om te schilderen heb ik een nogal cartesiaanse geest, een mathematische geest. Ik ben geen dichter. Ik ben meer prozaïsch, ik blijf met beide voeten op de grond. Misschien komt het daarvandaan", oppert Marie Rosen.

Tegelijkertijd kan er iets labyrintisch rondwaren. Het behang met het geometrisch patroon van een tegelvloer, een trompe-l'oeil omdat het driedimensionaal overkomt, lijkt een architecturaal bovenaanzicht van een eindeloos labyrint. In zo'n constructie wil je niet vast komen te zitten. Wat soms ook doet denken aan een labyrint, zijn schilderijen met dranghekken waar al dan niet een handdoek overheen hangt. De handdoek past dan weer bij haar 'zwembadschilderijen'. Vroeger was het een vijverachtig zwembad in een landschap. Later wordt een zwembadgevoel geëvoceerd door tegels, een springplank in een betegelde ruimte, zwembadladders. "Zwembadladders, dranghekken, buizenconstructies om in de rij te staan: ze geven aan hoe we ons moeten verplaatsen, en automatisch doen we het zo. Ladders en trappen helpen het lichaam ook om zich te verplaatsen. En het idee van het labyrint, ja, een labyrint is ook een ruimte die dirigeert hoe we erin moeten voortbewegen", verklaart Marie Rosen.

Is haar schilderkunst een commentaar op hoe we onze omgeving structuren en hoe we onze huizen inrichten? "Hoe we dingen organiseren, decoreren, klasseren, een plaats geven, dat interesseert me. Het is geen kritiek. Ik vind ze mooi, onze kleine gewoontes", glimlacht Marie Rosen. Ze wijst erop dat de objecten almaar meer hybride worden. Een heel recent schilderij is een sobere kamer met drie ragfijne buisstructuren, een beetje zoals buizen aan een ingang, een loket of een controlepost. Ze zijn erg kort en ze zouden ons doen aanschuiven om tegen de muur te botsen. Geen idee waar ze voor dienen, als ze al ergens voor dienen. Het is een absurde situatie. Sensueel geschilderd, en toch bijna strak mathematisch. De buizen werpen een schaduw af. Zo tekenen zich drie rechthoekige trapeziums af in de ruimte, een meetkundige figuur. Er mag dan een sterkere uitzuivering en vereenvoudiging aan de gang zijn en het mag dan meer en meer gaan over de schilderkunst zelf, in dezelfde beweging laat Marie Rosen ons dieper afdalen naar het raadsel, de absurditeit en de complexiteit van ons bestaan.

Christine Vuegen
FR/EN

La grâce et l’esprit

Marie Rosen ressemble comme deux gouttes d’eau à ses tableaux. Avare de mots, de manifestations, elle va sa vie en sourdine comme pour mieux rester dans sa bulle si féconde.

Son monde est un monde de l’au-delà. Un terrain de jeux qui la pousse à en partager avec nous les étoiles par bribes et morceaux, d’une peinture l’autre. 

Sans jamais outrepasser quelque façon de voir, de dire, de peindre qui contreviendrait à son penchant naturel au minimalisme de l’expression, de dessin en peinture, Marie Rosen plante ses banderilles sans avoir besoin d’un décor pour toreros.

Elle se raconte des histoires qu’elle transcrit sur des supports de bois avec la patience de l’orfèvre qui, détail après détail, tisse et tresse ses trésors discrets comme l’araignée son domaine inépuisable.

L’art de Marie Rosen est un domaine où ne pénètre pas qui veut. Pour en goûter les charmes, il faut de l’abnégation, de la modestie, un amour immodéré du presque rien qui dit tout, une sensibilité égale à la sienne, sans quoi mieux vaut passer son chemin.

Ni naïveté, ni maladresse. Tout au contraire, une formulation qui sait ce qu’elle veut, où elle va, ce qui la distingue de toute autre entreprise peu ou prou approchante mais, dans la plupart des cas, à des années lumières de la sienne.

Nous nous souvenons l’avoir découverte il y a quelques années déjà – une dizaine ? Peu importe ! – quand, pour la première fois, elle exposa ses tableautins à Stavelot. D’emblée le ver était dans le fruit, je veux dire par là qu’aussitôt vue, aussitôt adoptée, Marie Rosen intrigua.

Et intrigua, parce que ses tableaux mêmes étaient intrigues. Etaient émotion sous le boisseau du jamais proposé auparavant. Depuis, elle n’a pas abandonné le chemin qu’elle a tracé dès son entrée en lice. Un chemin dans lequel la symbolique des sujets et des détails confiait son irréalité féconde à l’impact peint avec une minutie de moniale médiévale tout à ses objets de méditation.

Bien de son siècle cependant, Marie Rosen adjoignait la grâce au développement d’idées qui, depuis, ont fait leur chemin au fil de tant d’années déjà de remises au net, chaque tableau requérant d’elle un monceau de patience.

Arrivé à ce point du récit, il semble que je vous ai tout dit… Or, je ne vous ai rien dit encore de l’objet (le sujet ?) de ses patiences. De la matière de ses scénettes, de ses petits jeux de personnes entre les quatre points cardinaux de ses surprenantes images à l’huile.

De surprenantes images qui sont des histoires qu’elle a pu vivre ou rêver, ou les deux de pair, et nous en revenons-là à cet univers intérieur qui la façonne tout entière.  

Ses décors ? En fait, des situations qui, loin de tout art décoratif, nouent l’intrigue, en fourbissent les armes, constituent l’essence et l’espace de ses délicates interventions dans nos imaginaires troublés par une inventivité sans limites.

Pour fonds de tableaux, parfois, des papiers peints qu’elle ponctue de douceurs, fleurs ou géométries. Pour les corser, parfois, des personnages en quête d’auteur, assis ou debout et assis parfois dans un vide surprenant comme si l’assise n’était que faux-fuyant.

Parfois des portraits de face, regard vide ou alors profondément intériorisé, objet de convoitises et de réflexions. Car ses tableaux, aussi simples soient-ils en apparence, sont les registres de pensées à l’infini.

Souvent des espaces articulés par des géométries, parfois, en trompe-l’œil. Parfois aussi des espaces vides d’humains (parfois en embuscade), comme clos, n’étaient leurs surfaces cernées de barrières, de trous vides, de feuillages inattendus.

Et, par-dessus tout cela, un insolite omniprésent. L’insolite de nos vies quand, aux repères trop évidents, se superposent des situations, des objets de la quatrième dimension, insolites à leur tour. Insolites dans cet espace, dans pareilles situations. Pareilles inerties qui ne demandent qu’à s’animer.

Et puis, pour corser, sublimer, le tout, il y a sa culture du détail, la précision avec laquelle elle peint une fleur, un tapis de nature, un visage, une profondeur de champ. 

Il y a ses couleurs, souvent tranquilles, subtiles, habiles. Son toucher de pinceau, infiniment délicat. Sa culture des géométries qui distribuent l’espace, la raccourcissent ou le développent. Il y a son art de faire mouche avec une immense économie de moyens. Un minimalisme qui touche au fond de l’être.

Roger Pierre Turine

10 mars 2019
EN